Profesor Jan Piotr Lewiński należał do grona założycieli Polskiego Towarzystwa Geologicznego i został członkiem jego I zarządu.

W latach 1925–1932 pełnił funkcję przewodniczącego Oddziału Warszawskiego. Jeszcze wcześniej w 1907 roku był członkiem założycielem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, a w latach 1907-1915 był organizatorem i prezesem Komisji Fizjograficznej przy Towarzystwie Krajoznawczym. Z inicjatywy Jana Lewińskiego w 1913 r. powstało wydawnictwo Paleontologia Ziem Polskich, którego był redaktorem.

Ponadto był członkiem towarzystw zagranicznych Societe Geologique de France i Geologische Vereinigung. W 1929 roku został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

Jan Lewiński urodził się w Lublinie, 19 września 1876 r., gdzie ukończył gimnazjum. W 1998 r. ukończył studia na Wydziale Matematyczno-przyrodniczym Carskiego Uniwersytetu Warszawskiego w 1898 r. na podstawie rozprawy pt.: O niektórych amonitach jurskich. Zainteresowanie tematyką jurajską kontynuował w swojej późniejszej pracy, zyskując miano jednego z najwybitniejszych znawców jury polskiej. Uzupełniających studia odbył na uniwersytetach w Monachium, Moskwie i w Paryżu.

Karierę naukową rozpoczął w 1899 r. jako asystent przy katedrze geologii, kierowanej przez profesora W. Amalickiego. Niestety prof. Amalicki, będący zwolennikiem rusyfikacji, przydzielał najważniejsze tematy rosyjskim geologom. Dopiero powstanie w 1901 r. Pracowni Geologicznej przy Muzeum Przemysłu i Rolnictwa  umożliwiało nielicznym w Kongresówce polskim geologom swobodne realizowanie swoich prace. Jana Lewiński był założycielem i kierownikiem Pracowni w latach 1901-1915. Jej cenny Księgozbiór stał się zawiązkiem biblioteki Państwowego Instytutu Geologicznego w 1919 r.

W latach 1906-1915 wykładał geologię i mineralogię w ramach Towarzystwa Kursów Naukowych w Warszawie. Pełnił również funkcję członka prezydium Rady Naukowej Ogólnej będącej odpowiednikiem Senatu Akademickiego.

W pierwszym roku istnienia Uniwersytetu Warszawskiego (od 15 września 1915r.) pełnił funkcję dziekana Wydziału Matematyczno-przyrodniczego i wykładał geologię. W 1919 r. został powołany na zastępcę profesora przez Komisję Stabilizacyjną. Doktorat i tzw. veniam legendi – prawo wykładania uzyskał w 1920 r. na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie,  następnie został mianowany profesorem nadzwyczajnym. W 1924 r. został profesorem zwyczajnym Uniwersytetu Warszawskiego, na którym od 1927 r. kierował Zakładem Geologii oraz Muzeum Geologii Polski.  

Jan Lewiński interesował się głównie jurą, czwartorzędem oraz hydrogeologią. Jego badania dotyczyły regionu Kieleckiego, Gór Świętokrzyskich, Kujawa Mazowsza. W 1912 r. ukazała się jego praca pt. “Utwory jurajskie na zachodnim zboczu Gór Świętokrzyskich”., a w 1918 roku wraz z Janem Samsonowiczem opisał w pracy pt. „Ukształtowanie powierzchni, skład i struktura podłoża dyluwium wschodniej części niżu północnoeuropejskiego”. W 1923 r. Jan Lewiński wydał w języku francuskim monografię geologiczną i paleontologiczną bononu w Polsce – dolnego poziomu portlandu, (najwyższe piętro górnej jury) pt. “Monografia geologiczna i paleontologiczna bononu w Polsce”. Ważne były też jego prace dotyczące kredy na Niżu Polskim między innymi pt. „Das Neokom in Polen und seine paläogeographische Bedeutung” (1932 r.) czy pt. „Budowa geologiczna i ukształtowanie powierzchni okolic Tomaszowa Mazowieckiego” (1933 r.).

Geologiczna działalność Jana Lewińskiego miała duży wymiar praktyczny. W latach 1918–1919 kierował badaniami geologicznymi dla potrzeb wodociągu praskiego, a w latach 1921–1922 dla wodociągów Włocławka.  W latach 1926–1930 sporządził opracowania hydrogeologiczne na potrzeby zaopatrzenia w wodę: Częstochowy, Kalisza, Kielc, Lublina, Łodzi, Piotrkowa, Radomia i Tomaszowa Mazowieckiego. Był również jednym z wykonawców badań geologicznych do pierwszego projektu budowy metra w Warszawie w 1929 r.

Jan Lewiński jako popularyzator wiedzy geologicznej wydał dwie książki popularnonaukowe: w 1933 r. pt. “Historia Ziemi” i w 1938 roku pt. “Życie Ziemi”. Był również autorem i tłumaczem wielu podręczników zarówno akademickich jak i dla szkół średnich.

Jego uczniami byli m. in.: dr. A. Łuniewski, mgr M. Kobyłecki, prof. Zb. Sujkowski, prof. H. Świdziński, prof. St. Zb. Różycki, prof. W. Pożaryski.  Habilitowali się u niego J. Samsonowicz, F. Rutkowski, Zb. Sujkowski i H. Świdziński.

Profesor Jan Piotr Lewiński zmarł 5 stycznia 1939 r., spoczywa w rodzinnym grobie na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Bibliografia

Kosieradzki, M.  – Jan Piotr Lewiński – geolog, dydaktyk, popularyzator. W „Tradycja miejsca – Ludzie”.

Samsonowicz, J. 1950. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, 19 (1, za rok 1949): 99-108.

IP

Przygotowanie artykułu zostało dofinansowane ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.